Podatek VAT w odniesieniu do dzieł sztuki, antyków i przedmiotów kolekcjonerskich

Procedura VAT marża jest od wielu lat istotnym narzędziem dla przedsiębiorców działających w branży obrotu dziełami sztuki, antyków, przedmiotów kolekcjonerskich oraz innych towarów używanych. Umożliwia ona naliczanie podatku VAT wyłącznie od marży uzyskanej na sprzedaży, co jest szczególnie ważne w sytuacjach, gdy towar został nabyty od podmiotów niebędących czynnymi podatnikami VAT, a jego wartość jest trudna do ustalenia na etapie zakupu w sposób klasyczny. Do końca 2024 r. polskie przepisy pozwalały stosować procedurę VAT marża również w odniesieniu do towarów importowanych, jeśli były one objęte preferencyjną (obniżoną) stawką VAT. Nowelizacja ustawy o VAT, która weszła w życie w 2024 r., wyłączyła taką możliwość. W konsekwencji przedsiębiorcy sprowadzający np. obraz z Wielkiej Brytanii, antyczny mebel z USA czy kolekcjonerską książkę spoza Unii Europejskiej, korzystający z obniżonej stawki VAT przy imporcie, zostali zmuszeni do rozliczania VAT od całej wartości sprzedaży, a nie wyłącznie od marży. Zmiana ta została wprowadzona bez szerokich konsultacji z przedstawicielami środowiska galerii, domów aukcyjnych, antykwariuszy czy handlarzy dziełami sztuki. Nowelizacja znacząco pogarsza ich sytuację finansową, ogranicza płynność, a w skrajnych przypadkach może prowadzić do wycofania się z legalnego obrotu i wzrostu transakcji w tzw. szarej strefie. Ponadto istnieje ryzyko utraty konkurencyjności polskich przedsiębiorców wobec podmiotów z państw członkowskich UE, które utrzymują szersze możliwości stosowania procedury VAT marża w tego typu transakcjach.

Biorąc pod uwagę powyższe, rząd otrzymał następujące pytania:

1. Jakie były faktyczne, merytoryczne przesłanki wyłączenia możliwości stosowania procedury VAT marża do importu dzieł sztuki, antyków i przedmiotów kolekcjonerskich objętych obniżoną stawką podatku VAT? Czy decyzja ta była podyktowana koniecznością dostosowania polskiego prawa do wymogów unijnych, czy też była efektem autonomicznej decyzji Ministerstwa Finansów?
2. Czy przed wprowadzeniem tej zmiany Ministerstwo Finansów (dalej: ministerstwo) przeprowadziło ocenę wpływu nowelizacji na sytuację branży handlu dziełami sztuki, antyków i przedmiotów kolekcjonerskich, w tym na kondycję małych i średnich przedsiębiorstw działających w tym sektorze? Jeśli tak, proszę o udostępnienie wyników tej analizy.
3. Czy w procesie legislacyjnym przeprowadzono porównanie rozwiązań stosowanych w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej w zakresie procedury VAT marża dla towarów importowanych objętych obniżoną stawką podatku VAT? Jeżeli tak, proszę o wskazanie, jakie były wyniki tego porównania oraz czy wzięto je pod uwagę przy podejmowaniu decyzji.
4. Czy rozważano alternatywne rozwiązania dla całkowitego wyłączenia możliwości stosowania procedury VAT marża, takie jak wprowadzenie limitów wartościowych, dodatkowych warunków dokumentacyjnych lub innych zabezpieczeń, które pozwoliłyby zachować ten mechanizm, minimalizując jednocześnie ryzyko ewentualnych nadużyć?
5. Czy zmiana ta była konsultowana z przedstawicielami branży, w szczególności z izbami gospodarczymi, stowarzyszeniami antykwariuszy, organizacjami handlu dziełami sztuki i domami aukcyjnymi? Jeżeli tak, proszę o przedstawienie stanowisk zgłoszonych w toku konsultacji. Jeśli nie — proszę o wyjaśnienie powodów pominięcia tej grupy w procesie konsultacji publicznych.
6. Czy ministerstwo planuje dokonanie ponownej oceny skutków tej nowelizacji w perspektywie najbliższych miesięcy oraz czy dopuszcza możliwość przywrócenia wcześniejszych zasad lub wprowadzenia łagodniejszych regulacji w przypadku potwierdzenia negatywnych skutków dla legalnego obrotu na rynku sztuki i antyków?

Oto odpowiedź Ministerstwa Finansów z dnia 9 września 2025 roku:

Zmiany dotyczące procedury marży zostały wprowadzone ustawą z dnia 8 listopada 2024 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz o zmianie niektórych innych ustaw i stanowią implementację do krajowego porządku prawnego przepisu art. 316 dyrektywy VAT , zmienionego przepisami dyrektywy Rady (UE) 2022/542 z dnia 5 kwietnia 2022 r. w sprawie zmiany dyrektyw 2006/112/WE i (UE) 2020/285 w zakresie stawek podatku od wartości dodanej. Zmieniony art. 316 dyrektywy VAT wprowadził zasadę, zgodnie z którą procedura marży może mieć zastosowanie w odniesieniu do następujących transakcji:

1) dostaw dzieł sztuki, przedmiotów kolekcjonerskich i antyków osobiście zaimportowanych przez podatnika – pośrednika;

2) dostaw dzieł sztuki dostarczonych podatnikowi – pośrednikowi przez ich twórców lub ich następców prawnych;

3) dostaw dzieł sztuki dostarczonych podatnikowi – pośrednikowi przez podatnika innego niż podatnik – pośrednik

o ile nie zastosowano stawki obniżonej do dzieł sztuki, przedmiotów kolekcjonerskich i antyków dostarczonych podatnikowi – pośrednikowi lub zaimportowanych przez podatnika – pośrednika.

Wprowadzona do art. 316 dyrektywy VAT zmiana nie ma charakteru fakultatywnego, co oznacza, że państwa członkowskie nie mają swobody we wprowadzeniu tego rozwiązania i powinny stosować zasady wynikające z tej regulacji od 1 stycznia 2025 r.

W związku z tym, że import dzieł sztuki, przedmiotów kolekcjonerskich i antyków oraz sprzedaż dzieł sztuki przez ich twórców, spadkobierców twórców lub przez podatnika niekorzystającego z procedury marży w określonych w art. 120 ust. 3 pkt 1 lit. b ustawy o VAT warunkach, jak również wewnątrzwspólnotowe nabycie dzieł sztuki, o którym mowa w art. 120 ust. 3 pkt 2 ustawy o VAT , opodatkowane są w Polsce stawką obniżoną w wysokości 8%, dalsza sprzedaż tych towarów w Polsce nie może korzystać z procedury marży. W takiej sytuacji podatnicy są zobowiązani do zastosowania ogólnych zasad opodatkowania VAT.

Jeszcze raz należy podkreślić, że zmiany dotyczące zasad stosowania procedury marży w odniesieniu do dzieł sztuki, przedmiotów kolekcjonerskich i antyków, wprowadzone ustawą z 8 listopada 2024 r., podyktowane były wyłącznie koniecznością implementacji przepisów dyrektywy 2022/542. W związku ze ścisłą harmonizacją przepisów dotyczących VAT do wdrożenia tych regulacji we wskazanym w dyrektywie 2022/542 terminie (1 stycznia 2025 r.) były zobowiązane wszystkie państwa członkowskie UE. Zakładając prawidłową implementację przepisów dyrektywy w omawianym zakresie przez wszystkie państwa członkowskie, nie uznano za konieczne dla krajowej legislacji przeprowadzanie analizy sposobu wdrażania ich w innych państwach.

Projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw, wprowadzający m.in. zmiany w zakresie procedury marży, był wpisany do Wykazu prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów pod nr UC56 i w ramach prac legislacyjnych został poddany m.in. uzgodnieniom zewnętrznym oraz konsultacjom publicznym.

W ramach konsultacji publicznych projekt ustawy został przekazany m.in. do partnerów społecznych wskazanych w Ocenie Skutków Regulacji projektu. Należy zauważyć, że w związku z jawnym charakterem procesu legislacyjnego, wszystkie dokumenty dotyczące prac nad projektami aktów prawnych są publikowane w Biuletynie Informacji Publicznej Rządowego Centrum Legislacji i każdy podmiot, czy obywatel ma prawo zgłosić uwagi do procedowanego aktu. W ramach konsultacji publicznych projektu UC56 nie zostały zgłoszone żadne uwagi dotyczące zmian w procedurze marży.

Odnosząc się natomiast do kwestii innego rozwiązania w zakresie opodatkowania VAT dzieł sztuki, wskazać należy, że w mojej ocenie jedyna możliwość dotycząca zastosowania procedury marży wiąże się z wprowadzeniem stawki podstawowej dla transakcji w zakresie dzieł sztuki, antyków i przedmiotów kolekcjonerskich obecnie objętych stawką obniżoną , w tym dla importu tych towarów. Oznacza to podwyższenie na te transakcje stawki VAT z 8% do 23%. Takie rozwiązanie, czyli podwyższenie stawki VAT, nie było rozważane, mając na względzie choćby to, że stawka obniżona dla takich transakcji obowiązuje już od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej.

W przypadku zastosowania ogólnych zasad opodatkowania, w tym również dzieł sztuki, podatnik ma prawo do odliczenia kwoty podatku naliczonego od nabycia czy importu tych towarów.

Źródło: www.sejm.gov.pl